Ziemia Sandomierska

Ziemia Sandomierska to obszar położony między Górami Świętokrzyskimi, a Wisłą obejmujący Wyżynę Sandomierską oraz sąsiadujące z nią bezpośrednio od południa i północy tereny po lewej stronie Wisły. Pierwsze ślady bytności człowieka na tej ziemi pochodzą sprzed 15 tysięcy lat. Rozwojowi osadnictwa sprzyjały tu dogodne warunki naturalne, żyzne gleby oraz bliskość ważnego szlaku komunikacyjnego jakim była Wisła.  

Bolesław III Krzywousty umierając w 1138 roku podzielił państwo Polskie pomiędzy czterech synów. Ziemia Sandomierska znalazła się we władaniu  Henryka zwanego później Sandomierskim. W ten sposób powstało Księstwo Sandomierskie, ze stolicą w Sandomierzu. Po śmierci Henryka dzielnicą sandomierską władali m.in. Kazimierz Sprawiedliwy, Leszek Biały, Bolesław Wstydliwy.

Po zjednoczeniu Polski przez Władysława Łokietka Księstwo Sandomierskie zostało przekształcone w województwo sandomierskie.  

Za panowania Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły nastąpił okres intensywnego rozwoju gospodarczego Sandomierszczyzny. W XVI wieku na terenie województwa sandomierskiego  w 374 parafiach znajdowało się 100  miast i miasteczek oraz 2586 wsi.

Ziemia Sandomierska ma w swej historii  wiele burzliwych momentów. W XIII wieku kilkakrotnie pustoszona była przez najazdy Tatarskie. Władysław Jagiełło będąc jeszcze pogańskim władcą Litwy również wielokrotnie najeżdżał zbrojnie i łupił Sandomierszczyznę. Nie ominął jej także  w XVII wieku potop szwedzki. Podczas najazdu szwedzkiego zniszczone zostały m.in. zamki w Sandomierzu i Zawichoście.

W XVIII wieku w wyniku rozbiorów tereny  województwa sandomierskiego znalazły się w granicach zaboru austriackiego.

W efekcie ustaleń Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku województwo sandomierskie weszło w skład Królestwa Polskiego będącego strefą wpływów Rosji. W 1837 roku zostało przekształcone w gubernię sandomierską z siedzibą władz w Radomiu.

Mieszkańcy Ziemi Sandomierskiej  czynnie uczestniczyli w zrywach wolnościowych jakimi były  powstania: listopadowe i styczniowe. Sandomierszczyzna była jednym z ostatnich bastionów obrony w czasie powstania styczniowego. 21 stycznia 1864 roku miała miejsce bitwa o Opatów, zakończona klęską polskich oddziałów. Po upadku powstania styczniowego mieszkańców Ziemi Sandomierskiej dotknęły liczne represje i prześladowania co miało znaczący wpływ na rozwój ekonomicznych regionu.

W okresie I wojny światowej w Sandomierzu i okolicach toczyły się zacięte walki zbrojne co przyniosło Ziemi Sandomierskiej ponowne zniszczenia i trudności ekonomiczne.

Po I wojnie światowej Ziemia Sandomierska weszła w skład województwa kieleckiego. W okresie międzywojennym nastąpiło ożywienie życia gospodarczego i społeczno – kulturalnego. Sandomierz miał stać się głównym ośrodkiem administracyjnym Centralnego Okręgu Przemysłowego. Powstały nawet plany przebudowy miasta, które jednak ze względu na wybuch II wojny światowej nie zostały zrealizowane.

Wojska niemieckie zajęły Sandomierz 13 września 1939 roku. Rozpoczęły się aresztowania i represje wobec mieszkańców. Już w pierwszych dniach okupacji uwięzionych zostało 128 obywateli miasta.

Na terenie Sandomierszczyzny tworzyły się liczne oddział partyzanckie. Jednym z nich byli „Jędrusie”. Dokonywali oni wielu akcji wymierzonych przeciwko Niemcom. Swoją kryjówkę i strzelnicę mieli w ruinach zamku Krzyżtopór w Ujeździe. Sandomierz został wyzwolony spod okupacji niemieckiej 18 sierpnia 1944 roku.  Na pozostałych terenach Sandomierszczyzny Niemcy przebywali jeszcze do stycznia 1945 roku.

W latach 1975 – 1998 tereny historycznej Ziemi Sandomierskiej znajdowały się w granicach dwóch ówczesnych województw: tarnobrzeskiego oraz kieleckiego. 1 stycznia 1999 roku Polska podzielona została na 16 nowych województw. Ziemia Sandomierska znalazła się w granicach województwa świętokrzyskiego.

Dziś w krajobrazie Ziemi Sandomierskiej dominują sady i pola uprawne poprzedzielane malowniczymi lessowymi wąwozami. W 2005 roku utworzony został liczący około 200 kilometrów „Sandomierski Szlak Jabłkowy”. Główną nić szlaku wyznacza 29 gospodarstw sadowniczych z wieloletnią tradycją. Wędrując szlakiem można poznać najciekawsze atrakcje turystyczne regionu, poszerzyć swoją wiedzę ogrodniczą jak również skosztować miejscowych specjałów kulinarnych.

Ziemia Sandomierska obfituje w niezwykłe zarówno pod względem historycznym, przyrodniczym jak i kulturowym miejsca. Warto zajrzeć m.in. do Krzemionek Opatowskich gdzie znajdują się neolityczne kopalnie krzemienia pasiastego sprzed 5000 lat, w Bałtowie stanąć oko w oko z dinozaurami,   w Ujeździe spotkać zamkową białą damę, a po Sandomierzu wędrować śladami Ojca Mateusza.

Sandomierz

Sandomierz to jedno z najstarszych i najważniejszych historycznie polskich miast. Dawniej zwany był Małym Rzymem ze względu na swe położenie na siedmiu wzgórzach oraz ciągnące się pod miastem labirynty  lochów i piwnic kupieckich.  W dawnych dokumentach i na starych mapach Sandomierz określany jest jako  Sędomir, Zandomir, Sędomiria, Sudomir.

Pierwszy gród sandomierski powstał na terenie dzisiejszego wzgórza zamkowego. W późniejszym okresie wybudowano tam zamek, który stał się siedzibą książęcą i królewską, a Sandomierz awansował do roli drugiego po Krakowie głównego ośrodka Małopolski.

Dynamiczny rozwój miasta przypadł na XIV – XVI wiek i przerwany został dopiero przez potop szwedzki. Najazd Szwedów spowodował całkowity upadek Sandomierza. Sytuacja ta pogłębiła się jeszcze bardziej w czasach zaborów. Nadzieja na powrót miasta do dawnej świetności pojawiła się w II Rzeczypospolitej wraz z utworzeniem Centralnego Okręgu Przemysłowego. Plany te zniweczył jednak wybuch II wojny światowej.

W ostatnich latach Sandomierz stał się ważnym i chętnie odwiedzanym ośrodkiem turystycznym. Gości przyciąga nie tylko niezwykły klimat miasteczka, zabytki, ale również liczne imprezy kulturalne m.in.: Międzynarodowy Turniej Rycerski o Miecz Zawiszy Czarnego, Kulinaria Sandomierskie, Jarmark Jagielloński, Truskawkowa Niedziela, Sandomierskie Wieczory Organowe. Do wzrostu zainteresowania miastem przyczynił się również kręcony w sandomierskich plenerach serial „Ojciec Mateusz”.

W nadwiślańskim grodzie znajduje się łącznie około 120 obiektów zabytkowych. Najbardziej znane to Brama Opatowska, Ratusz, Zamek Królewski, Bazylika Katedralna, Ucho Igielne, Dom Długosza. Warto podkreślić również walory przyrodnicze miasta. W jego granicach znajduje się unikatowy rezerwat geologiczno – przyrodniczy "Góry Pieprzowe" oraz liczne wąwozy lessowe np. Wąwóz Królowej Jadwigi.

Materiały źródłowe: